Bağımsızlıktan Günümüze Türkiye-Tacikistan İlişkileri ve Geleceği

Tacikistan Cumhuriyeti ve Türkiye Cumhuriyeti arasında 29 Ocak 1992 tarihinde diplomatik ilişkiler kurulmuştur. Bu yıl, Tacikistan ile Türkiye arasında diplomatik ilişkilerin kuruluşunun  29. yıldönümüdür.

Bu yıllar içerisinde iki ülke arasındaki diplomatik münasebetler sayesinde farklı alanlardaki gelişmelerle olumlu sonuçlara ulaşılmıştır. Bugüne kadar ilişkilerimiz güven ortam içinde, gerekli siyasi ve hukuki alt yapısı ile karşılıklı işbirliğinin temini için vesilelerle hazır hale getirilmiştir. Türkiye ile ilişkilerimizin ekonomik, ticari ve yatırım boyutlarının yanı sıra, siyasi ve güvenlik ilişkilerimize uygun bir seviye getirilmesine yönelik çalışmalarımız da bir diğer önemli önceliğimizdir.

Tacikistan’ın bağımsızlığından günümüze kadar, iki ülke arasında 65 antlaşma ve diğer işbirliğimizi pekiştirici belgeler imzalanmıştır. Bu antlaşmaların siyasi, ekonomik, ticari, sanayi, yatırım, eğitim, sağlık, kültür, sosyal ve beşeri alanlarda iki ülkenin işbirliğine ciddi katkısı olmuştur. Hâli hazırda Türkiye ile Tacikistan arasında yaklaşık 30’a yakın antlaşma müzakereleri devam etmektedir.

Tacikistan Cumhuriyeti’nin bağımsızlığından bu yana kadar iki ülke liderlerinin, üst düzeyde karşılıklı ziyaretleri ve onların yapıcı görüşmeleri, Tacikistan ve Türkiye arasındaki işbirliklerinin gelişmesi ve güçlenmesi için önemli rol oynamaktadır.

Bu süreçte Tacikistan Barış ve Ulusal Birlik Kurucusu – Millet Lideri, Tacikistan Cumhurbaşkanı, Sayın Emomali Rahmon’un 2012 yılında, Türkiye’ye resmi ziyareti ve Türkiye Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayip Erdoğan’ın 2019 Tacikistan’a çalışma ziyareti ile ikili ilişkilerimiz önemli ivme kazandırmıştır. İki ülke yetkilileri, karşılıklı ziyaretler çerçevesinde imzalanan ikili anlaşmaların tamamının hayata geçirilmesi adına, üzerine düşen görevi yapmaya gayretli olduğunu ve gerekli hassasiyeti gösterdiklerini önemle ifade etmişlerdir.

İki ülke, Tacikistan Cumhurbaşkanı’nın 2012 tarihinde Türkiye’ye gerçekleştirdiği ziyaret sırasında ilişkilerin kurumsal zemine kavuşturulması amacıyla “Türkiye Cumhuriyeti ile Tacikistan Cumhuriyeti arasında İşbirliği Konseyi Kurulmasına İlişkin Ortak Açıklama” imzalamıştı. Bugün iki taraf, üst düzeyde yapılması kararlaştırılan İşbirliği Konseyi için hazırlıkların devam ettiğini ifade etmişlerdir. İşbirliği Konseyi kapsamında daha fazla konuların değerlendirmeye alınacağını ve işbirliklerinin hayata geçirileceği kanaatini taşıyoruz. Bu dönemde, geçtiğimiz yıl özellikle iki ülke cumhurbaşkanlarının telefon görüşmeleri de çok önemliydi.

Buna ilaveten, 2016 yılın sonunda, Türkiye Dışişleri Bakanı Sayın Mevlüt Çavuşoğlu Tacikistan’a resmi bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Tacikistan Dışişleri Bakanı Sayın Sirojiddin Muhriddin ise 2019 yılında resmi ziyareti kapsamında Türkiye’ye gelmiştir. Bakanlarımızın bu ziyaretleri iki ülke arasındaki temasların ve işbirliğinin geliştirilmesi adına olumlu bir zemin oluşturmuştur.

İki ülke ilişkileri parlamenterler seviyesinde de gelişerek güçlenmekte olup, bu bağlamda Parlamentolar arası Dostluk Grubunun katkısı da çok önemlidir.

Kapsamlı işbirliği konuları ve iki ülkenin gelecek ilişkileri sürekli olarak Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) Toplantısı, Siyasi İstişareler, Konsolosluk İstişareleri, Hukuk İşler Komisyonu ve İşadamları Forumu çerçevesinde Duşanbe ve Ankara’da ele alınmaktadır.

Ekonomik ve ticari işbirliği, ikili ilişkilerimizin en temel alanlarından birini teşkil etmektedir. İki ülke arasındaki karşılıklı olumlu ilişkilerin ekonomik ve ticari işbirliğine katkısı oldukça büyüktü ve mevcut durum Türkiye açısından da memnuniyetle karşılanmaktadır. Son yıllarda, her iki taraf da sahip olduğu ticari ilişkileri ve kapasitelerini artırmak adına çabalamakta ve dost Türkiye bu hususta Tacikistan’ın beşinci ticaret ortağı olmaya devam etmektedir.

Yapılan analizler gösteriyor ki; iki ülke işbirliğinin gelişmesi yüksek potansiyele sahip olup, iki ülke arasındaki ticaret artışı yeterince umut vermektedir. İki ülkenin liderleri ticaret hacmini 1 milyar dolara çıkarmayı hedef olarak kabul etmiş ve ülkemiz bunu en önemli ticari hedeflerinden biri olarak kabul etmektedir. Bu amaca ulaşmak için tüm imkanlar mevcut olup iki ülkenin ilgili yetkilileri pratik çözüm önerileri konusunda çalışmalarına devam etmektedirler.

Türkiye, Tacikistan Cumhuriyeti’in önemli ortağı olarak Tacikistan’dan alüminyum yarı mamulü ve pamuk ithal etmekte olup, Türkiye’den de Tacikistan’a inşaat ve taahhüt, inşaat malzemeleri, halıcılık, mobilya üretimi, kozmetik, gıda ürünleri, tekstil ürünleri, hazır giyim ve kimyasal ürünler ihraç edilmektedir.

Tacikistan Devleti, Türkiye’den direk yatırımın ülke ekonomisine çok olumlu etkisi olduğunu kabul etmiş, bu anlamda gerekli tüm imkanları ve altyapıyı yatırımcılar için sağlamıştır. Yatırım analizleri göstermektedir ki, son yıllarda Türk yatırımların artması Tacikistan’da devam etmektedir. 2007-2020 yılları arasında Türkiye’den yapılan yatırım yaklaşık 200 milyon dolar olup, bu işbirliğinin geliştirilerek ve devam etmesi için uygun koşullar günümüzde her zamankinden daha fazladır.

Tacikistan’da ticari alanlara yatırım yapılması ve yerel hammaddelere dayalı müşterek sanayi kuruluşlarının kurulması, Tacikistan ve Türkiye’nin işbirliğinin önceliğidir. Günümüzde, Tacikistan topraklarında yaklaşık 90 müşterek veya sadece Türk sermayeli şirketleri farklı sektörlerde faaliyet göstermektedir. Bu işbirliğinin büyük örneği ‘’Coca-Cola İçecek A.Ş’’, AKIA ve başka şirketler olup aynı zamanda, diğer şirketler ile ortak fabrikalar kurmak amacıyla görüşmeler devam etmektedir.

Buna ilaveten, Tacikistan kardeş ülke Türkiye ile müşterek fabrikalar tesis ederek, altın, mineraller, pamuk işleme, alüminyum ve diğer alanlarda üretim yapmayı hedeflemiştir. Tacikistan Cumhuriyeti’nin bağımsızlığı sırasında, Türk şirketleri ülkede 500 milyon dolarlık çeşitli projelerin ihalelerinde katılmışlardır. Diğer taraftan, iki ülke arasında ekonomik, sosyal ve kültürel bağların güçlendirilmesi amacıyla TİKA Duşanbe Koordinatörlüğü çalışmalarını başarıyla yürütmektedir. TİKA aracılığıyla Tacikistan’da onlarca proje yaklaşık 50 miliyon Dolar destekle hayata geçirilmiştir.

Ekonomik ve ticari ilişkilerin geliştirilmesi konusunda, ulaşım ve iletişim ağlarında uygun işbirliği ortamının kurulmasının, ilişkilere daha fazla katkı sunacağına inanıyoruz. Karşılıklı işbirliği belgeleri çerçevesinde, Türkiye Cumhuriyeti ile ikili kargo taşımacılığı ve transit taşımacılık alanı oldukça iyi durumdadır. Bugün, diğer ülkelerden gelen kargo taşımacılığı ile Türkiye’nin topraklarından Tacikistan’a ve Tacikistan’dan diğer ülkelere uzanan taşımacılık ve işbirlikleri olumlu bir seviyeye gelmiştir.

Bugün, Tacikistan Cumhuriyeti hava yolu ulaşımında kapasitesi ve işbirliğinin düzeyinden çok memnundur. THY ve Somon Air İstanbul-Duşanbe hattında tarifeli sefer düzenlemektedirler. Bu alandaki ilişkilerin geliştirilmesi, ticari olanakları vatandaşlar için uygun hale getirmektedir. Bu bağlamda, Tacikistan vatandaşları için dünyaya açılan kapı olarak Türkiye en önemli transit ülke haline gelmiştir.

Ayrıca Tacikistan’ın en çok önem verdiği ve hükümetimizin 4 stratejik ana hedefinden olan enerji bağımsızlığını elde etmek, uluslararası ticaret yollarına ulaşım sorununu ortadan kaldırmak, gıda sağlığı temin etmek ve sanayileşme gibi alanlarda Türkiye’nin tecrübelerini ve yatırımlarını değerli bulmaktadır.

Aynı prosedür, karşılıklı ve yararlı işbirliği içinde yeni teknolojileri kullanarak, Türkiye Cumhuriyeti’nde olduğu gibi tarım ürünleri, inşaat, hafif sanayi ve gıda işletmelerinin oluşturulmasında, serbest ekonomik bölgeler için ortak yatırım projelerinin uygulanması yönünde ekonomik kurumlar ve aynı şekilde tarım açısından da yürütülmektedir. Tacikistan, serbest ekonomik bölgelerinin geliştirilmesinde, Türkiye’nin deneyimlerini  incelemekte ve tecrübelerinden yararlanmak istemektedir.

Tacikistan Devleti bağımsızlığı döneminde yatırım ortamını uygun hale getirmek amacıyla işbirliği yapılan ilgili sektörlerin kanuni mevzuatlarını basitleştirerek kolaylaştırmış ve en uygun hale getirmiştir. İlgili kanunlar yabancı yatırımcıya en geniş imkanları, özellikle vergisel ve gümrük ayrıcalıkları sunmaktadır.

Tüm dünyada olduğu gibi, COVID-19 hastalığının yayılması, bazı önlemlerin uygulanmasını ve iki ülke arasındaki diğer işbirliği planlarının ertelemesine neden oldu. Buna rağmen, DEİK Türkiye-Tacikistan İş Konseyi ile işbirliği içinde, bu dönemde 5 video-konferans ile iki ülkenin sektör yetkilileri ve iş adamlarıyla, salgın sırasında ve sonrasında işbirliği konularını değerlendirmeye devam ettiler.

Buna ilaveten, iki ülkenin kültürel, eğitim, sağlık, turistik ve diğer alanlarındaki işbirliklerin geliştirilmesinden yanayız. Bügüne kadar kültür, eğitim ve turizm alanlarında kapsamlı işbirliğinin geliştirilmesine katkı sağlayacak uygun yasal çerçeveler oluşturularak hazır hale getirilmiştir.

Halklarımız ve ülkelerimiz arasında işbirliğinin daha da geliştirilmesi için ortak tarihsel ve kültürel değerlerin olduğunu düşünüyoruz. Başta Mevlana Celalettin-i Rumi olmak üzere büyük düşünürler ve değerli şahsiyetlerden güç alan bir kültürün mirasını paylaştığımız Türkiye ile özel yakınlığımız ve ortak değerlerimiz bulunmaktadır. İki ülke halkları arasındaki tarihi, kültürel yakınlıklar ve karşılıklı samimi hislerimiz, ilişkilerimizin temelini oluşturmaktadır. Bu mirastan çeşitli alanlarda işbirliğinin daha da geliştirilmesi için etkili bir şekilde kullanılması gerektiğine inanıyoruz.

Tacikistan’da da Hazreti Mevlana’nın doğumu 30 Eylül’de çeşitli etkinliklerle kutlanıyor. Bu bağlamda iki ülkenin desteği ile 2018 yılında Tacikistan’da “Mevlana, halkları ve medeniyetleri birbirine bağlar.” sloganıyla uluslararası bir konferans düzenlenmiştir. İki ülke tarafları, iki ülkenin kültür günleri ve diğer kültürel programlarını birbirlerin topraklarında düzenlemesinin mutabakatı ile bu etkinlikleri yapmaya devam etmektedirler. Ayrıca bugün Tacikistan’da, Türk sineması, müziği ve geleneksel mutfağı epey meşhurdur ve yakın zamanda iki ülke arasında imzalanan programlar mutabakatıyla ülkede daha fazla tanıtım yapılmasını sağlayacaktır.

Ülkelerimiz eğitim alanında da işbirliklerini sürdürmektedirler.  Bugün Tacikistan’dan 300’den fazla öğrenci Türkiye’nin farklı üniversitelerinde eğitim görmekte olup, yakın gelecekte iki ülke arasındaki bağların daha da güçlenmesine vesile olacaklarına inanıyoruz. “TÖMER” Eğitim kurumu Tacikistan Cumhuriyeti’nde de faaliyet göstermektedir. Bununla birlikte ülkemiz Türkiye Maarif vakfıyla işbirliğini daha da genişletmek amacıyla, görüşmelerini sürdürmektedir.

Kardeş şehirler olarak uzak bölgelerde bulunan ülkeler arasında kültürel ve ticari bağların teşvik edilmesini amaçlayan yasal ve sosyal anlaşmalardır. Bu vesile ile Ankara-Duşanbe (Tacikistan) ve Konya-Kulob (Tacikistan)  şehirlerimizin kardeş şehir ilişkiler ile iki ülke sırasında geniş ilişkilerin artmasına uygun bir zemin oluşturmakta ve katkı sunmaktadır.

Türkiye, uluslararası arenada Tacikistan’ın önemli dost ve kardeş bir muttefikidir. Tacikistan ve Türkiye bölgesel ve uluslararası kuruluşlar bazında, örneğin Birleşmiş Milletler ve alt kuruluşları, İslam İşbirliği Teşkilatı, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı ve diğer uluslararası kurum ve kuruluşlarda başarılı bir şekilde işbirliklerini yürütmektedirler. Tacikistan ve Türkiye önemli meselelerin çözümünde bölgesel ve uluslararası arenada genel olarak aynı fikir ve aynı hedefi paylaşarak birbirlerini desteklemektedirler. Bu kapsamda, uluslararası platformda iki taraftan ortaya atılan girişim ve yapıcı pozisyonlara gerekli destek karşılıklı olarak her zaman verilmiştir.

Bizler Türkiye ile kardeş ve dostane ilişkilerimizi ve verimli işbirliğimizin parlak geleceğine inanıyor ve bu yönde çalışmalarımızı gururla geliştirmeye devam edeceğiz.

Mahmadali Rajabiyon,

Tacikistan Türkiye Büyükelçisi