Finansın Geleceği: Kitle Fonlama

Kitle fonlama, çok sayıda yatırımcının bir projeyi fonladığı yeni bir finansman modelidir. Model, dünyada 2008 yılında yaşanan büyük mali krizden sonra girişimcilerin finansman sağlamada yaşadıkları zorluklar sebebiyle ortaya çıkmıştır. Bir projenin finansmanı için ihtiyaç duyulan kaynakları, küçük tutarlarda çok sayıda kişiden toplanmasını esas alan bu model, internetin getirdiği yenilikleri kullanarak coğrafi sınırları ortadan kaldırabilen yapısıyla büyük ilgi çekmiştir. Kitle fonlaması, pre-seed ya da seed aşamasındaki projelerin finansmanı için düşünülmekle birlikte günümüzde scale-up diyebileceğimiz büyük projeler de fonlamaya çıkabilmektedir.

Küreselde kitle fonlama pazarının değeri 2021 yılı itibarıyla 13,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiş 2008’de ise 28,9 milyar dolara ulaşması tahmin edilmektedir. 2020 yılında 114 milyar dolar olarak gerçekleşen işlem hacminin 2027 yılında 264 milyar dolar olması beklenmektedir. Yatırımcı başına ortalama fon 28.656 dolar ve ortalama başarı oranı yüzde 22,4 olarak gerçekleşmiştir.

Kitle fonlama, dünyada 2008 yılında yaşanan büyük mali krizden sonra girişimcilerin finansman sağlamada yaşadıkları zorluklar sebebiyle ortaya çıkmıştır

Türkiye’de kitle fonlaması SPK Tebliği (2019) ile düzenlenmiş, 2021’de Tebliğ’de yapılan değişiklikle ilk lisanslar alınmaya başlanmıştır. Halen 11 adet kitle fonlama platformu faaliyet göstermektedir. 2002 yılında 45 projede 15 bin yatırımcı ile 300 milyon TL fonlamaya ulaşılmıştır. Kitle fonlamasının temelde dört yöntemi bulunmaktadır.

Paya Dayalı Kitle Fonlama: Girişimcinin toplayacağı fon karşılığında yatırımcılarına pay senedi vermesine dayanan bir yöntemdir. Bu yöntemde, girişimciler projelerini platformlar aracılığıyla yayımlar. Çok sayıda yatırımcı projeye ortak olurken projenin avantajları ve riski de tabana yayılmış olur. İşletmenin yönetimi ise girişimcinin elindedir. Melek yatırımcı ve girişim sermayesi ortaklıklarında yatırımcılar projeden yüksek oranda pay aldıklarından yönetime sıklıkla müdahildir. Böylesi bir müdahalenin olmadığı paya dayalı kitle fonlama, girişimci için daha caziptir. Projeye ortak olan yatırımcıların amacı, kârdan pay almak, oy hakkı elde etmek ve değer artış̧ kazancı sağlamaktır. Riskli ancak getirisi yüksek projelere de yatırım yapılmakla birlikte yatırımcılar, mevzuatla korundukları için sisteme güven duyarlar.

Borca Dayalı Kitle Fonlama: Bir projenin veya girişim şirketinin ihtiyaç duyduğu fonu borçlanma aracı karşılığında toplamak amacıyla halktan para toplanması anlamına gelmektedir. Yeni tebliğde “Borçlanma aracı, girişimci veya girişim şirketlerinin platformlar aracılığıyla sattığı, fonlanan şirketin borçlu sıfatını haiz olduğu ve nominal değerinin vade tarihine kadar taksitler halinde yatırımcıya geri
ödenmesi esasına dayanan menkul kıymet” olarak ifade edilmektedir.

Ödül Temelli Kitle Fonlama: Kitle fonlamasının en fazla kullanılan yöntemidir. Ödüle veya ön talebe dayalı olarak ikiye ayrılabilir. Ödüle dayalı yöntemlerde kampanyaya katkı sağlayanlara sembolik ödüller verilir. Ön talebe dayalı yöntemde ise kampanyanın katılımcılarına girişimcinin pazara sunacağı ürün bedelsiz olarak verilir veya piyasa fiyatının altında alma hakkı tanınır. ABD’de bulunan “Kickstarter” ve “Indiegogo” en bilinen ödüle dayalı platformlardır.

Bağış Temelli Kitle Fonlama: Finansal olarak herhangi bir karşılığı bulunmayan, hibe olarak destekçilerden toplanan fonlama yöntemidir. Kişiler, topluma faydası olacağını düşündüğü projelere destekde bulunmaktadır.

Yatırım Komitesinde yer aldığım fonangels.com, yerelde bu topraklara inovatif projeler kazandırmak, globalde ise “Türkiye menşeli” markaları desteklemeyi amaç edinmiştir. 2022 yılında Türkiye’de tek seferde en büyük kitle fonlaması yaklaşık 19 milyon TL ve 1.567 yatırımcıyla fonangels.com üzerinden gerçekleşmiştir.

Paya dayalı kitle fonlamada pay devirlerinin rahatlıkla yapılabileceği ikincil piyasanın oluşturulması son derece zaruri bir ihtiyaçtır. Tebliğde bu görev Borsa İstanbul’a verilmiştir. Ayrıca, kitle fonlama sisteminde katılım finans prensipleri açısından çerçeve bir kural setinin oluşturulması da sistemin büyümesine katkı yapacaktır.

Fonangels Yatırım Kurulu Üyesi, Dr. Aydın Gündoğdu.